Leerkringen, docent-onderzoeksteams en academische werkplaatsen zijn populair in het onderwijs. Docenten die deelnemen aan dit soort kennisnetwerken zijn enthousiast. Er is echter nog weinig bekend over bijvoorbeeld de vraag of het ook lukt om de opbrengsten en inzichten daadwerkelijk toe te passen en verder te verspreiden naar collega’s. Een verkennend deelonderzoek van het NRO-project ‘Kennisbenutting in het voortgezet onderwijs’ gaat in op deze en andere vragen rond kennisbenutting.
Typerende kenmerken van kennisnetwerken
Op veel scholen zijn docenten deelnemer aan leerkringen, docent-onderzoeksteams en academische werkplaatsen. Voor dit verkennend onderzoek hebben we deze activiteiten geplaatst onder de noemer ‘kennisnetwerken’. Uit een eerste inventarisatie kwam naar voren dat er drie onderscheidende kenmerken zijn waarin kennisnetwerken van elkaar verschillen:
- Wie nam het initiatief: De leraren/school, het schoolbestuur of een externe organisatie;
- Waar ligt de focus: Kennisuitwisseling, onderwijsontwerp of onderzoek;
- Hoe smal of breed is het inhoudelijke thema: Vakgericht, vakoverstijgend of algemeen-onderwijskundig?
Er is nog weinig bekend over de vraag of het lukt om de opbrengsten en inzichten uit de kennisnetwerken daadwerkelijk toe te passen en verder te verspreiden naar collega’s. Om die reden zijn deelnemers uit verschillende kennisnetwerken geïnterviewd.
Enthousiasme over deelname kennisnetwerken
Docenten zijn erg positief over deelname, vooral omdat ze nieuwe kennis opdoen over het onderwijs en die vervolgens uitwisselen. Een docent: “In het kennisnetwerk komen zaken aan de orde die je vervolgens in je eigen les kunt gebruiken. Sinds kort is er voor het vak economie een nieuw profiel, ‘economie & ondernemen’. In dit kader hebben de leden van het netwerk, afkomstig van verschillende scholen, hun ervaringen uitgewisseld met het uitwerken van dit profiel voor de onderwerpen ‘mode’ en ‘webshop’. In je eentje is zoiets een hele klus, gezamenlijk gaat dat veel gemakkelijker.”
De docenten passen over het algemeen de nieuw opgedane kennis en inzichten toe in hun lespraktijk. Een voorbeeld hiervan is de toepassing van nieuwe leermiddelen. Over de verspreiding van de nieuwe kennis en inzichten onder directe of verdere collega’s is men nog niet zo tevreden. Bij sommige kennisnetwerken staat dit wel op de agenda; het betreft dan vooral het geven van workshops of presentaties voor collega’s of het leveren van input tijdens teambesprekingen.
Voorwaarden voor kennistoepassing en –verspreiding
Voor toepassing en verspreiding van kennis is het belangrijk dat de activiteiten van het kennisnetwerk doelgericht zijn. Het werkt goed als er duidelijkheid is over een concrete ‘opbrengst’ en wanneer de docenten die kunnen verwachten. De tijdsinvestering moet in verhouding staan tot de opbrengsten. Ook speelt de kwaliteit van de deelnemersgroep een belangrijke rol: een vaste groep, een veilige sfeer waarin echte dialoog kan plaatsvinden, en een sterke inhoudelijke inbreng van de deelnemers
Belangrijke randvoorwaarden waar de deelnemers minder invloed op hebben, zijn:
- voldoende facilitering (zowel in beschikbare tijd, als in ruimte in het rooster);
- een goede organisatie;
- coördinatie en aansturing;
- inbedding en draagvlak binnen de schoolorganisatie.
Het helpt als de schoolleiding betrokkenheid toont bij de docenten uit het kennisnetwerk en een verbinding legt met thema’s uit het schoolbeleid. Daarbij is het gunstig als een kennisnetwerk voortkomt uit het initiatief van de school zelf. In die situatie sluiten de vraagstelling en het onderwerp goed aan bij de ontwikkelingen in school en bij de interesse van de docenten.
Boogaard, M., Schenke, W., Schaik, P. van, & Felix, C. (2017). Kennisbenutting in kennisnetwerken van docenten. Een verkenning. Rapport 978. Amsterdam: Kohnstamm Instituut.
Het onderzoek maakt deel uit van het NRO-project ‘Kennisbenutting in het voortgezet onderwijs’.
Zie ook
Sligte, H.W, Schenke, W. (2017). Een masteropleiding als bijdrage aan kennisbenutting en –verspreiding door leraren. Rapport 972. Amsterdam: Kohnstamm Instituut.
Heemskerk, I., Schenke, W. (2016). Kennisontwikkeling en kennisdeling met LeerKRACHT. Ervaringen van vo-docenten met het programma LeerKRACHT. Rapport 956. Amsterdam: Kohnstamm Instituut.
Kennisnetwerken: het geheim tot succes
Samenwerkingspartners
ICLON – Universiteit Leiden
POWL – Universiteit Amsterdam
vijf schoolbesturen: ACOA, Calvijn College Goes, ROWF, Lucas Onderwijs, Da Vinci College Leiden